Aşık Elesger

Mesaj Sayısı : 734 Rep Puani : 0 Kayıt tarihi : 26/10/10

XIX yy.Azeri Terekeme saz şe'rinin en Önemli temsilcisi, Azerbaycan aşık edebiyatının klasiklerinden biridir. 1821 yılında şimdi Ermenistan topraklarına katılmış eski bir Türk yurdunda, Basarkeçer'in Ağ-kilse köyünde aşıq şiirinin ve sazın vurgunu olan Elimemmedin ailesinde dünyaya geldi. Elesger 14-15 yaşlarında köyün zenginlerinden Kerbelayı Qurban'a hizmetçi olarak verildi. Onun kızı güzel Sehinbanı'yı sevdi: kızdan sevgisine karşılık aldı. Lakin Kerbelayi Qurban'm kardeşi Pullu Meherrem onların kovuşmasına imkan vermedi, Sehinbanı'yı oğlu Mustafa'ya aldı.
Bu olaydan sarsılan Elesger saz çalmağa, söz koşmaya başladı. Atası onu 16 yaşında tanınmış el senetkân, Qizılvenk'li Aşıq Ali'ye uşak verdi. Eles-ger aşıklık sanatının sırlarını üstadı Ali'den öğrendi. Azerbaycan aşık şe'rinin araşdırıcılarmdan Hümmet Elizade, onların ustad-çırak münasibetleri konusunda şunları yazar: "Aşıq Elesger, üstadı Aşıq Alı ile toy, nişan meclislerine gidende be'zen onun dediklerine kulak asmaz, kendi şiirlerini okurmuş. Elesger'in bu hereketi üstadının hoşuna getmezmiş, bu hereketten vazgeçmesi için ona nasihatler edermiş. Bir gün yine büyük bir toy meclisinde üstadla çırak arasında söz olur. Aşıq Ali'nin sözü Elesger'e dokunur, Elesger öfkelenir. Üstadı ile atışmayı kafaya koyar. Meclis iki tarafa ayrılır: Bir teref Aşıq Ali'yi, o biri teref Elesger'i müdafaa eder. Ustad-çırak biri biri ile deyişir, aralarından çok herbe-zorbalar, üstadnameler, divaniler, teenisler ve dudakdeymezler gelip keçer. Nihayet Elesger açıkça ve şimdiye kadar hiç bir aşık terefinden karşılığı söylenemeyen "A yağa-yağa" teenisini söyler. Aşiq Ah, Aşıq Elesger'e cavab verebilmez; meclisi bırakıb gider. Bu hadiseden sonra Elesger, üstadından ayrılır, müstakil bir sanatkâr gibi aşıqhğa başlar. Elesger, üstadını bağlaması neticesinde geniş kitle arasında daha böyük şöhret kazanır. Onun yanına yakın-uzak yerlerden çıraklar gelir".
XIX yy. ortalarına doğru artık Âşıq Elesger bütün Kafkasya'da tanınan bir âşık idi. Tiflis'de Rusça yayınlanan "Kavkaz" gazetesi 1851 yılında ondan, olağanüstü sesi, saz çalma mahareti ve söz koşma kabiliyeti olan bir senetkâr olarak söz açar. Sevgilisi Sehinbanı'dan zorla ayrı salındıktan sonra, Aşıq Elesger 40 yaşma kadar bekâr kalmış, 1862 yılında, Kelbecer'in Yanşaq köyünden olan Anahanım'la evlenmişdi. Elesger'in oğlu Aşıq Talib de üstad bir aşık olarak tanınmıştır.
Elesger, aşık şiirinin bütün türlerini kapsayan zengin bir miras bırakıp gitmişdir. Hayatta olduğu donemde hiç bir kitabı yayınlanmadığından, şiirlerinin büyük bir kısmı kaybolmuştur. Şiirlerinin ekseriyeti sözlü gelenekte devam ettiği için onlar da yazıya alınmamış, zaman geçdikçe unutulmuş, hafızalardan silinmiştir.
1918 yılında Ermenistan'da iktidara gelen Taşnaklar, Azerbaycan Türkleri'ne karşı bir soykırıma başlayınca, Aşıq Elesger, ailesi ile birlikde göçüp Azerbaycan'ın Terter bölgesine yerleşmişdi. O, burada bir müddet değirmencilik etmiş ve ihtiyar çağlarında yazdığı şiirlerinin birinde kendi durumundan acı acı şikayetlenerek şöyle demişdi:

Dad senin elinden çerx-i kecmedar,
Üreyimdeyüz dermansız yaram var,
Âşıq deyirmançı, ağa çarvadar,
Serraf gelsin bu bazarı dolaşırı.

Çağdaşlarının hatıralarına göre Aşıq Elesger, uzun boylu, alnı açık, iri yapılı, bedence çok sağlam ve kuvvetli bir adam imiş. Kara gözleri, kalın, kara çatma kaşları, dolgun yüzü varmış. Sırtına uzun etekli arxalıq, üstünden çuha, ayağına mest giyer, başına Buhara kalpağı koyarmış. Daima başını tıraş ettirir, seyrek bir sakal bırakirmış.
Aşiq Elesger 1921 yılında durumu nisbeten düzelince yeniden doğduğu köye, Ağkilse'ye dönmüş. Lâkin, kocalık ve hastalık yüzünden artık saz çalıb söz koşamamıştir. 1926 yılı mart ayının 7 sinde tahminen 106 yaşında Ağkilse köyünde Hakk'm rahmetine kovuşmuş, burada da dem olunmuşdur. 1988 yılında Basarkeçer bölgesi Türk halkının Ermeniler tarafından göçe zorlanması ile buradaki Türkler yeniden topraklarını terketmişlerdir.
Âşiq Elesger'in Ağkilse köyündeki mezarına da hakaret eden Ermeniler buradaki bir çok Türk-müslürnan abidesi gibi, bu mezarı da yok etmişlerdir.

DÜNYA

İleri gel xeber alım,
Süleyman'dan qalan dünya.
Çoxları aldatdm getdin,
Axırmda yalan dünya.

Cel görem kim qalıbsan,
Dersini kimden ahpsan,
Sekseninde boşalıpsan,
Doqsanmda dolan dünya.

Yüce yüce dağlar gördüm,
Yeni yeten bağlar gördüm,
Her geleni ağlar gördüm,
Hani sende gülen dünya.

Elesger göçek çar naçar1,
Her adam ektiğin biçer,
Gelen qonar, qonan göçer,
Hani sende gülen dünya.

1. ister istemez

KEÇDİ

Pencereden qefil baxdım,
Qarşimdan bir sona keçdi.
Bir ox atdı, qaş oynatdı,
Müjganlan qana keçdi.

Ala gözlerini gördüm,
Tezelendi1 köhne derdim,
Yolunda can qurban verdim,
Baxmadi qurbana keçdi.

Serv boylu melekzade2,
Camahndan içelim bada3,
Elesger'i saldı oda,
Qoydu yana yana keçdi.

1. yenilendi 2. melek asıllı, melek soylu 3. bade

GÖRENDE

Köhne derdim tezelendi,
Alagöz yarı görende.
Canım odlara qalandı,
Nazlı nigan görende,

Qarşı geîdi qalem qaşdı,
Ay qabaqlı1, siyah saçlı,
Huş2 dağıldı, ağlım çaşdı3,
Çeşm-i xuman4 görende.

Görceyin gözel leylini,
Beyendim şirin dilini,
Aşqa bülendim, meylini,
Bil, bize sarı görende.

Hüsnü teki yox tamaşa,
Çekdim men elinden haşa,
Ferhad aşqı vurdu başa,
Çeşm-i xuman görende.

Qurbamyam bu dilberim,
İnce bel, gümüş kemerin,
Könlü güldü Elesger'in,
Dürüst ilqan5 görende.

1. yüz 2. akıl 3. şaştı 4. kızarmış gözü 5. sözünde durma

XOŞ GELDİN

Qedem' qoyub asta asta2,
Sen bu diyara, xoş geldin.
Süzdürüb ala gözleri,
Qaşlara qara, xoş geldin.

Oğrun3 durub qıya baxdın*,
Müjganm sineme çahdm,
Cismimi yandınb yaxdm,
Salıban nara5, xoş geldin.

Qaynayib pey manim*1 dolub,
Saralıb gül rengim solub,
Hesretim çekmekden olub,
Sinem sedpara7, xoş geldin.

Dostun vefasını gördüm,
Seçib, sevib konul verdim,
Tezdendi köhne8 derdim,
Derdime çara, xoş geldin.

Sinemdi eşqin defteri,
Sensen dilimin ezberi,
Yaziq Aşıq Elesger'i,
Çekmeye dara9, xoş geldin.

1. ayak 2. yavaş yavaş, usulca, ağır 3. gizli 4. yan baktın 5. ateşe 6. söz verme, alici etme, yemin 7. yüz parça 8- eski 9. damgacına